Szanowni Państwo!
Serdecznie zapraszamy do nowej witryny Obserwatorium Językowego Uniwersytetu Warszawskiego: www.obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl. Witryna, którą Państwo właśnie odwiedzili, ma już tylko wartość archiwalną.
Słownik neologizmów polskich będziemy rozbudowywać wyłącznie w nowym miejscu, tam też można zgłaszać propozycje haseł.
Z wyrazami szacunku
zespół badawczy Obserwatorium Językowego UW
Katarzyna Kłosińska, Agata Hącia, Barbara Pędzich, Jarosław Łachnik
1. Czym jest Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego?
2. Jak zbudowany jest Słownik neologizmów OJ UW
2.1. Neologizmy – materiał językowy zarejestrowany w Obserwatorium
2.1.2. Podział ze względu na genezę i strukturę
2.1.3. Podstawa źródłowa Słownika
2.1.3.2. Elektroniczna kartoteka redakcji
2.2. Formularz do zgłaszania hasła – „Dodaj hasło”
2.3. Trzy moduły słownika: poczekalnia → hasłownik → słownik
3. Jak zbudowany jest artykuł Słownika
3.1. Tradycyjne elementy artykułu hasłowego
3.1.7. Przykłady użycia i ich źródła
3.2. Innowacje w budowie artykułu hasłowego
3.2.1. Wizualizacje – przycisk „Zobacz w grafice Google”
3.2.2. Moduł komentarza społecznościowego
3.2.3. Esej – przycisk „Zobacz esej”
4. Skróty i znaki objaśniające
1. Czym jest Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego?
Witryna „Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Najnowsze słownictwo polskie” to słownik on-line, który rejestruje i opisuje neologizmy w polszczyźnie. Neologizmy, czyli nowe elementy języka, którymi są: zapożyczenia wyrazowe z innych języków, neologizmy słowotwórcze, neologizmy znaczeniowe i neologizmy frazeologiczne – zob. 2.1.2. Podział ze względu na genezę i strukturę.
2. Jak zbudowany jest Słownik neologizmów OJ UW
2.1. Neologizmy – materiał językowy zarejestrowany w Obserwatorium
Każdy neologizm zarejestrowany w słowniku musi spełniać opisane poniżej kryteria:
1. Pojawił się w polszczyźnie po roku 2000.
2. Nie został odnotowany w żadnym z największych słowników ogólnych języka polskiego i w żadnym z największych słowników wyrazów obcych – zob. Lista diagnostycznych słowników.
3. Występuje już lub upowszechnia się w polszczyźnie ogólnej.
Czasem wyjątkowo publikowane są wyrazy obecne w słownikach diagnostycznych lub poświadczone w tekstach krótko przed rokiem 2000, jeśli zachodzi potrzeba opublikowania wyrazów pochodnych, których w słownikach diagnostycznych nie było lub których nie udało się znaleźć w tekstach sprzed roku 2000. W przeciwnym razie wyrazy pochodne byłyby zawieszone niejako w próżni, a lista haseł sprawiałaby wrażenie niekompletnej.
Trzeba mieć świadomość, że żadna data wyznaczająca granicę nowości w języku nie może być uznawana za absolutną. Nie dość, że wybór roku 2000 jest po trosze arbitralny, to wyrazy nie od razu pojawiają się w polszczyźnie ogólnej, wcześniej mogą przecież być używane w profesjonalnych lub środowiskowych odmianach języka.
2.1.2. Podział ze względu na genezę i strukturę
Ze względu na genezę i strukturę neologizmów zarejestrowanych w Obserwatorium można je podzielić na cztery grupy (podział za Hanną Jadacką – H. Jadacka, hasło problemowe Neologizmy [w:] Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 1625–1626):
1. Zapożyczenia wyrazowe z innych języków (pożyczki językowe), np.: content, deadline, research, sneakers.
2. Neologizmy słowotwórcze, np.: domówka, mlekomat, orlik, zbliżeniówka.
3. Neologizmy znaczeniowe (neosemantyzmy), np.: dopalacz, epicki, kaloryfer, leming, melanż, nerka, sezon, słoik.
4. Neologizmy frazeologiczne, np.: być fit, tarka na brzuchu, parcie na szkło, na bogato, zły dotyk.
2.1.3. Podstawa źródłowa Słownika
Podstawę źródłową Obserwatorium Językowego Uniwersytetu Warszawskiego stanowi, po pierwsze, materiał leksykograficzny dostarczony przez użytkowników Internetu (w ramach crowdsourcingu), po drugie zaś, materiał zgromadzony przez redakcję Obserwatorium (w kartotece redakcji).
Witryna Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego wpisuje się w tradycję crowdsourcingową zapoczątkowaną już w XIX w. przez redaktorów Oxford English Dictionary – zob. Crowdsourcing w Oxford English Dictionary.
W gromadzeniu i opisywaniu neologizmów w Obserwatorium może uczestniczyć każdy użytkownik Internetu. Propozycja pomocy i uczestnictwa w tworzeniu naukowego słownika skierowana jest nie tylko do środowiska akademickiego, lecz także do szerszych społeczności internetowych, w pierwszej kolejności do użytkowników portalu społecznościowego Facebook, którym udostępniony został również moduł komentarza – zob. 3.3.2. Moduł komentarza społecznościowego.
2.1.3.2. Elektroniczna kartoteka redakcji
Kartoteka redakcji Obserwatorium Językowego Uniwersytetu Warszawskiego powstawała od 2006 roku i liczy obecnie ponad 1000 neologizmów nie zarejestrowanych i nie opisanych w słownikach diagnostycznych. Partię startową haseł, będącą jednocześnie wzornikiem opracowania artykułu hasłowego dla społeczności internetowych, przygotowano na podstawie kartoteki redakcyjnej. Zgromadzone w kartotece neologizmy i przykłady ich użycia będą wykorzystywane w dalszych pracach redakcyjnych w Obserwatorium.
2.2. Formularz do zgłaszania hasła – „Dodaj hasło”
Każdy z użytkowników Internetu ma możliwość zgłoszenia neologizmu do rejestracji. Zgłoszenie nowej jednostki (jak również zgłoszenie zdjęcia i dodawanie komentarzy) jest możliwe po utworzeniu konta w Obserwatorium lub (w przypadku użytkowników zarejestrowanych) po zalogowaniu się:
Potencjalny neologizm należy zgłaszać za pomocą modułu „Dodaj hasło / Dodaj zdjęcie”, znajdującego się w prawym rogu strony pod menu górnym. Formularz „Dodaj hasło” składa się z dwóch części: 1. informacje wymagane oraz 2. informacje dodatkowe (niewymagane). Aby prawidłowo zgłosić hasło, należy wypełnić wszystkie pola w części pierwszej formularza, tzn. podać propozycję nowego hasła, jego definicję i dwa przykłady użycia ze wskazaniem ich źródła.
2.3. Trzy moduły słownika: poczekalnia → hasłownik → słownik
Potencjalny neologizm zgłoszony za pomocą formularza „Dodaj hasło” trafia do tzw. POCZEKALNI, zarządzanej przez redaktorów Obserwatorium (niewidocznej dla internautów). Wstępną weryfikacją hasła zajmują się redaktorzy witryny, którzy oceniają, czy dana jednostka spełnia przyjęte kryteria, sprawdzają poprawność definicji, trafność przykładów użycia, dokonując także wstępnej redakcji artykułu hasłowego. Tak przygotowane hasło zostaje umieszczone w witrynie, w tzw. HASŁOWNIKU.
HASŁOWNIK to słownik, w którym hasła zostały wstępnie zweryfikowane, zredagowane (zob. 2.3.1. Poczekalnia) i zakwalifikowane do publikacji, ale nie zostały opracowane naukowo przez redaktorów Obserwatorium (zręczny termin HASŁOWNIK przejęliśmy od prof. Jana Wawrzyńczyka, który jednak używa go w innym znaczeniu). Hasła HASŁOWNIKA oznaczane są niebieską ikoną z literą „H” po prawej stronie wyrażenia hasłowego. Po najechaniu kursorem na tę ikonę ukazuje się informacja o statusie zredagowania hasła. Niebieskim kolorem oznaczane są również hasła HASŁOWNIKA w kolumnie z listą haseł poprzedzających aktualnie wyświetlane hasło i haseł po nim następujących.
Artykuł hasłowy w HASŁOWNIKU ma układ fasetowo-blokowy. Osoba nadsyłająca hasło jest wpisywana w polu AUTOR (jej imię i nazwisko lub nick, w zależności od wyboru, jakiego dokonała na etapie tworzenia konta użytkownika lub później w profilu użytkownika), redaktor (lub redaktorzy) danego hasła w polu REDAKTOR. Hasło zostaje opatrzone datą rejestracji.
Pod każdym z opublikowanych haseł dostępny jest moduł umożliwiający jego skomentowanie – zob. 3.3.2. Moduł komentarza społecznościowego.
Użytkownicy Facebooka, którzy założyli konto w Obserwatorium, mają możliwość komentowania danego hasła, zgłaszania uwag do jego formy i definicji, a także kolejnych – być może lepszych – przykładów użyć oraz wszelkich uwag, które pozwolą daną jednostkę opisać dokładniej.
Z tych informacji korzystają znowu redaktorzy witryny, którzy dokonują kolejnej weryfikacji komentowanego hasła. Po ich redakcji hasło trafia z HASŁOWNIKA do SŁOWNIKA.
W SŁOWNIKU znajdują się hasła opracowane przez redaktorów Obserwatorium. Redakcja polega na uzupełnieniu podstawowego opisu danego neologizmu w HASŁOWNIKU o informację o jego wariantach, wymowie (jeśli może ona budzić wątpliwości), informację gramatyczną, kolokacje (typowe połączenia wyrazowe, w które wchodzi dany neologizm). Mogą zostać również dodane kolejne przykłady użycia. W miarę potrzeby podawana jest informacja normatywna oraz informacja etymologiczna. Dopisywane są odsyłacze do haseł powiązanych tematycznie. Wybrane hasła opatrzone zostają również esejami – zob. 3.3.3. Esej – przycisk „Zobacz esej”.
Hasła SŁOWNIKA oznaczane są szarą ikoną z literą „S” znajdującą się po prawej stronie wyrażenia hasłowego. Po najechaniu kursorem na tę ikonę otwiera się informacja o statusie hasła. W SŁOWNIKU hasła są oznaczane kolorem czarnym w kolumnie z listą haseł poprzedzających aktualnie wyświetlane hasło i haseł po nim następujących. Aktualnie wyświetlane hasło SŁOWNIKA na tej samej liście jest oznaczane kolorem czerwonym.
Artykuł hasłowy w SŁOWNIKU (podobnie jak w HASŁOWNIKU) ma układ fasetowo-blokowy. Użytkownik, którego hasło zostało opublikowane w HASŁOWNIKU, zachowuje status autora hasła i jest w SŁOWNIKU wpisywany w polu AUTOR, a redaktor (lub redaktorzy) danego hasła w polu REDAKTOR. Hasło zostaje opatrzone dodatkowo datą ostatniej aktualizacji.
Hasła uszeregowane są w porządku alfabetycznym „słowo po słowie” – w hasłach wielowyrazowych spacje umieszczane są przed literami alfabetu, np.
z rąsi
zbliżeniówka
zły dotyk
zupka chińska
Hasła słownikowe na liście haseł mogą być sortowane (wyświetlane) według ośmiu kryteriów. Służy do tego panel sortowania dwupoziomowego poprzedzający „Listę haseł” oraz każdorazowo wyświetlane hasło. Użytkownik Obserwatorium ma możliwość wyświetlenia listy wszystkich haseł w porządku alfabetycznym, tylko haseł SŁOWNIKA, tylko HASŁOWNIKA, tylko haseł z esejem. Dodatkowo każde z wymienionych kryteriów pierwszego poziomu sortowania podlega sortowaniu według kryteriów poziomu drugiego, tzn. według hasła (alfabetycznie według pierwszej litery hasła), według autora, według redaktora oraz według daty dodania.
3. Jak zbudowany jest hartykuł Słownika
3.1. Tradycyjne elementy artykułu hasłowego
Artykuł hasłowy (zarówno w SŁOWNIKU, jak i w HASŁOWNIKU) ma układ fasetowo-blokowy. Kolejne elementy artykułu hasłowego, znane z innych słowników, to: hasło, warianty, wymowa, definicja, informacja gramatyczna, kolokacje, przykłady użycia, informacja normatywna, etymologia, odsyłacze, data, autor, redaktor. Nie wszystkie muszą być obecne w opisie każdego neologizmu. Z drugiej strony są też w opisie haseł elementy innowacyjne: wizualizacje, moduł komentarza społecznościowego i esej – zob. 3.2. Innowacje w budowie artykułu hasłowego.
Hasło (wyrażenie hasłowe) jest pogrubione.
Wariant hasła (równorzędny lub rzadszy):
1. równorzędny (frekwencja obu form neologizmu jest zbliżona) – pogrubiony, podany mniejszą czcionką niż wyrażenie hasłowe, oddzielony od niego spójnikiem lub,
2. rzadszy (pierwsza forma neologizmu ma dwukrotnie wyższą frekwencję niż druga i kolejne) – pogrubiony, podany mniejszą czcionką niż wyrażenie hasłowe, oddzielony od niego słowem rzadziej.
Wymowa jest podana w transkrypcji ortograficznej, wszędzie tam, gdzie różni się ona od pisowni. Samogłoska należąca do sylaby akcentowanej jest zapisana czcionką pogrubioną.
Definicja rozpoczyna się małą literą, jest ujęta w nawias ostrokątny (francuski) o postaci «…». W definicji po ostatnim średniku podano synonim lub synonimy. Elementy te są linkowane i przenoszą do haseł synonimicznych.
Podana jest po definicji, wspólna dla wszystkich wariantów, znaczeń i odcieni znaczeniowych.
Kolokacje – często używane, ale nieidiomatyczne połączenia wyrazów, czyli takie, których znaczenie wynika ze znaczenia ich składników – bywają umieszczane bezpośrednio po informacji gramatycznej.
3.1.7. Przykłady użycia i ich źródła
Wszystkie przykłady użycia są cytatami ze źródeł. Każde hasło HASŁOWNIKA jest ilustrowane dwoma przykładami użycia, a hasło SŁOWNIKA większą liczbą przykładów z literatury, prasy oraz Internetu. Przykłady są zapisywane kursywą.
Lokalizacja źródła cytatu jest podawana w nawiasie okrągłym, po przykładzie użycia. Jeśli przykład pochodzi z literatury, lokalizacja obejmuje pełny adres bibliograficzny. W przypadku prasy podaje się tytuł periodyku. Jeśli cytat pochodzi z Internetu, podaje się pierwszą część adresu, np.: (wieszjak.pl), (www.wirtualnemedia.pl), z pominięciem jego początku ‘http://’.
Przykłady użycia neologizmów zarejestrowanych w Obserwatorium pochodzą z trzech źródeł:
1. literatury – lektur współczesnych Polaków, w tym z literatury fachowej,
2. prasy – gazet codziennych i czasopism,
3. Internetu – stron największych portali internetowych, archiwów prasowych (gazet mających wydania papierowe), stron osób prywatnych, stron tematycznych, blogów itd.
Taki dobór źródeł służy ukazaniu współczesnych kontekstów, w których funkcjonuje najnowsze słownictwo polskie.
Umieszczana jest po przykładach użycia, a przed etymologią, kiedy użycie neologizmu może budzić wątpliwości poprawnościowe.
Informacja o pochodzeniu neologizmu umieszczona jest w nawiasie kątowym o postaci <…>. Zwykle ograniczona jest do wskazania języka źródłowego, ale może mieć również formę rozbudowaną.
Odsyłacze w formie linków do haseł pokrewnych semantycznie umieszczono w porządku alfabetycznym, czerwoną czcionką. W fasecie pod nazwą ODSYŁACZE gromadzone neologizmy układają się w pola leksykalno-semantyczne, np. w haśle korpo zestaw odsyłaczy (call center, cefałka, deadline, feedback, freelancing, leming, mobbing, open space, prekariat, target) stanowi wycinek pola leksykalno-semantycznego PRACA, a w haśle karta zbliżeniowa inny zestaw (chwilówka, plastikowy pieniądz, wpłatomat) stanowi fragment pola leksykalno-semantycznego FINANSE.
Część haseł udostępniona została na konkretnej licencji. Informacja o tym ma postać formuły z linkiem odsyłającym do pełnego tekstu licencji.
W jednym wierszu umieszczone są dwie daty:
1. data rejestracji hasła – wskazująca z dokładnością do minuty datę opublikowania hasła w Obserwatorium w HASŁOWNIKU lub w SŁOWNIKU,
2. data ostatniej aktualizacji hasła – wskazująca z dokładnością do minuty moment jego ostatniej aktualizacji (modyfikacji).
Faseta „Autor” zawiera informację o autorstwie hasła w HASŁOWNIKU lub SŁOWNIKU. Informacja ta składa się z imienia i nazwiska lub nicku osoby zgłaszającej hasło.
W HASŁOWNIKU faseta ta zawiera informację o redaktorze dokonującym weryfikacji i przygotowania zgłoszonego hasła do publikacji. W SŁOWNIKU zawarta jest w niej informacja o redaktorze (lub redaktorach) dokonującym pełnego opracowania naukowego hasła.
3.2. Innowacje w budowie artykułu hasłowego
3.2.1. Wizualizacje – przycisk „Zobacz w grafice Google”
W fasecie WIZUALIZACJE umieszczono przycisk „Zobacz w grafice Google”. Przenosi on do zakładki „Grafika” w wyszukiwarce Google. Obrazy, które pojawiają się w „Grafice” Google, są wizualizacjami neologizmów (galerią ilustracji do nich) zarejestrowanych w Obserwatorium.
Analiza obrazów Google może:
1. Ukazać desygnat danej nazwy, np. książkomat, hummus, selfie itd.
2. Doprecyzować definicję danego neologizmu, dostarczając nowych komponentów znaczeniowych, które nie znalazły się w definicji ze względu na swój peryferyjny charakter. Dla przykładu, analiza obrazów dla neologizmu surogatka może powiedzieć nam np. o szczególnym utowarowieniu macierzyństwa lub zainteresowaniu tą formą posiadania dziecka przez znane i bogate osoby (zob. poniżej na zdjęciach: Nicole Kidman, Cristiano Ronaldo, Beyonce).
3. Ukazać płynność znaczeniową neologizmów, które z istoty nie są jeszcze w pełni zakorzenione w języku i kulturze, a co za tym idzie – które często nie mają jeszcze trwałych graficznych reprezentacji. Dotyczy to zwłaszcza nazw nowych zjawisk w kulturze, np. ageizm i prekariat.
3.2.2. Moduł komentarza społecznościowego
Pod każdym z opublikowanych haseł (zarówno w HASŁOWNIKU, jak i w SŁOWNIKU) znajduje się moduł umożliwiający jego skomentowanie. Użytkownicy Facebooka, którzy założyli konto w Obserwatorium, mają możliwość komentowania danego hasła, zgłaszania uwag do jego formy, poprawności definicji, kolejnych – być może lepszych – przykładów użyć, wszelkich uwag, które pozwolą jednostkę opisać dokładniej. Taki sam moduł komentarza znajduje się pod każdym z esejów, które stanowią integralny element neologizmu w Obserwatorium.
Dzięki możliwości komentowania i zgłaszania uwag do dowolnego hasła słownikowego w trybie komentarza odbywającego się w czasie rzeczywistym (a nie, jak to miało miejsce w słownikach drukowanych, via poczta tradycyjna, telefon, e-mail do redakcji), redaktorzy Obserwatorium mogą na bieżąco i stosunkowo szybko aktualizować każdy z elementów opisu neologizmu. Poza tym dyskusja w trybie komentarza on-line jest jawna, dostępna dowolnej liczbie użytkowników, inaczej niż e-mailowa wymiana korespondencji między użytkownikiem słownika papierowego a jego redaktorem.
3.2.3. Esej – przycisk „Zobacz esej”
Hasła, które są szczególnie interesujące i nośnie medialnie, opatrzone zostają esejem, który ma za zadanie osadzić je w szerszym kontekście kulturowym. Esej stanowi kolejną autorską propozycję nowego elementu budowy artykułu hasłowego. Klikając przycisk „Zobacz esej”, znajdujący się nad wyrażeniem hasłowym, przenosimy się na podstronę z esejem.
Możliwe jest alfabetyczne sortowanie esejów oraz według autora. Co ważne, w treści eseju pojawiają się także inne nowe wyrazy, po kliknięciu na nie przenosimy się do odpowiednich artykułów hasłowych. Wszystkie eseje są ilustrowane: zdjęcia mają, poza walorami estetycznymi, funkcję praktyczną: doprecyzowują znaczenie oraz kontekst kulturowy danej jednostki języka, a także zachęcają do refleksji nad nowymi zjawiskami w kulturze. Zdjęcia te wykonywane są często przez artystów fotografów, którzy pragną uchwycić na nich istotę omawianego zjawiska. System odsyłaczy do felietonów pozwala łączyć ze sobą te nowe zjawiska kulturowe, dostrzec wzajemne relacje między nimi. Pod esejem znajduje się moduł komentarza społecznościowego – zob. 3.3.2. Moduł komentarza społecznościowego. Klikając przycisk „Zobacz hasło”, znajdujący się nad esejem, przenosimy się na stronę z artykułem hasłowym w układzie fasetowo-blokowym.
Wszystkie eseje zostały zgrupowane w archiwum esejów – w zakładce „Eseje”. Lektura esejów wraz z tradycyjnymi artykułami hasłowymi jest swego rodzaju wędrówką po różnych obszarach współczesnej kultury.
4. Skróty i znaki objaśniające
Skróty
| ang. | angielski |
| arab. | arabski |
| blm | brak liczby mnogiej |
| C. | celownik |
| czas. | czasownik |
| D. | dopełniacz |
| dezapr. | z dezaprobatą |
| dk | dokonany |
| dosł. | dosłownie |
| eufem. | eufemistycznie |
| gr. | grecki |
| hiszp. | hiszpański |
| jap. | japoński |
| lekcew. | lekceważąco |
| lm | liczba mnoga |
| lp | liczba pojedyncza |
| łac. | łaciński |
| M. | mianownik |
| Ms. | miejscownik |
| N. | narzędnik |
| m | rodzaj męski |
| ndk | niedokonany |
| ndm | nieodmienny |
| n | rodzaj nijaki |
| odm | odmienny |
| pogard. | pogardliwie |
| port. | portugalski |
| pot. | potoczny |
| przen. | przenośnie |
| przym. | przymiotnik |
| przysł. | przysłówek |
| rzecz. | rzeczownik |
| skr. | skrót |
| specjalist. | specjalistyczny |
| środ. | środowiskowy |
| taj. | tajski |
| tur. | turecki |
| wł. | włoski |
| wulg. | wulgarny |
| wym. | wymowa |
| zn. | znaczenie |
| zob. | zobacz |
| żart. | żartobliwie |
| ż | rodzaj żeński |
Znaki
 |
oznacza hasło HASŁOWNIKA, w którym hasła nie zostały opracowane naukowo przez redaktorów Obserwatorium Językowego UW. |
 |
oznacza hasło SŁOWNIKA, w którym hasła zostały opracowane naukowo przez redaktorów Obserwatorium Językowego UW. |
| « » | obejmuje definicję |
| { } | w obrębie definicji lub informacji gramatycznej obejmuje człon wskazujący na wypełnianą pozycję składniową |
| < > | obejmuje informację etymologiczną |
| [ ] |
obejmuje wymowę |
